«Ερώτηση: Τι είναι, κατά τη γνώμη σας, ο αληθινός διαλογισμός;
Κρισναμούρτι: Ποιος είναι ο σκοπός του διαλογισμού; Και τι εννοούμε με τον διαλογισμό; Δεν ξέρω αν έχετε διαλογιστεί, οπότε ας πειραματιστούμε μαζί για να ανακαλύψουμε τι είναι ο αληθινός διαλογισμός. Μην ακούτε απλώς τι λέω γι’ αυτόν. μαζί θα ανακαλύψουμε και θα βιώσουμε τι είναι ο αληθινός διαλογισμός. Γιατί ο διαλογισμός είναι σημαντικός, δεν είναι; Αν δεν ξέρεις τι είναι ο σωστός διαλογισμός, τότε δεν υπάρχει αυτογνωσία. και χωρίς να γνωρίζεις τον εαυτό σου, ο διαλογισμός δεν έχει νόημα. Το να κάθεσαι με τα μάτια κλειστά σε μία γωνία ή να περπατάς στον κήπο ή στο δρόμο, και να προσπαθείς να διαλογιστείς, δεν έχει νόημα. Αυτό οδηγεί μόνο σε μια ιδιόμορφη συγκέντρωση που είναι αποκλεισμός από το περιβάλλον. Είμαι σίγουρος ότι μερικοί από εσάς έχουν δοκιμάσει όλες τις μεθόδους. Δηλαδή, προσπαθείτε να συγκεντρωθείτε σε κάτι ιδιόμορφο και να αναγκάσετε το νου, να είναι συγκεντρωμένος καθώς αυτός περιπλανιέται παντού· κι όταν αυτό αποτυγχάνει, προσεύχεστε.
Κατ’ αρχήν, η προσευχή δεν είναι διαλογισμός. Η προσευχή, προφανώς, φέρνει κάποια αποτελέσματα, αλλιώς δεν θα προσεύχονταν τόσα εκατομμύρια άνθρωποι. Με την προσευχή, προφανώς, ο νους γίνεται ήσυχος· με τη αδιάκοπη επανάληψη ορισμένων φράσεων, ο νους όντως γίνεται ήσυχος. Σε αυτή την ησυχία γίνονται στον νου κάποιες νύξεις, υπάρχει κάποια διορατικότητα, έρχονται κάποιες απαντήσεις. Αλλά αυτό συνεχίζει να είναι ένα από τα κόλπα του νου· γιατί, σε τελευταία ανάλυση, με μια μορφή αυτοϋπνωτισμού –όπως είναι η προσευχή- μπορείς να κάνεις το νου σου πολύ ήσυχο. Και σε εκείνη την ησυχία υπάρχουν κάποιες κρυμμένες απαντήσεις που αναδύονται από το υποσυνείδητο και από την συνείδηση. Αλλά όλο αυτό, είναι και πάλι μια κατάσταση όπου δεν υπάρχει κατανόηση. Ο διαλογισμός δεν είναι λατρεία – λατρεία μιας ιδέας, μιας εικόνας, ενός δόγματος – γιατί τα πράγματα του νου εξακολουθούν να είναι ειδωλολατρικά. Μπορεί να μη λατρεύει κάποιος ένα άγαλμα – επειδή το θεωρεί ειδωλολατρικό, ανόητο, δεισιδαιμονία – αλλά να λατρεύει, όπως κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι, τα κατασκευάσματα του νου. Αυτό είναι επίσης ειδωλολατρικό. Το να λατρεύεις μια εικόνα ή μια ιδέα, ή κάποιον «Κύριο», δεν είναι διαλογισμός. Προφανώς, είναι μια μορφή φυγής από τον εαυτό σου. Είναι μια πολύ παρηγορητική φυγή, αλλά και πάλι είναι φυγή.
Κατ’ αρχήν, η προσευχή δεν είναι διαλογισμός. Η προσευχή, προφανώς, φέρνει κάποια αποτελέσματα, αλλιώς δεν θα προσεύχονταν τόσα εκατομμύρια άνθρωποι. Με την προσευχή, προφανώς, ο νους γίνεται ήσυχος· με τη αδιάκοπη επανάληψη ορισμένων φράσεων, ο νους όντως γίνεται ήσυχος. Σε αυτή την ησυχία γίνονται στον νου κάποιες νύξεις, υπάρχει κάποια διορατικότητα, έρχονται κάποιες απαντήσεις. Αλλά αυτό συνεχίζει να είναι ένα από τα κόλπα του νου· γιατί, σε τελευταία ανάλυση, με μια μορφή αυτοϋπνωτισμού –όπως είναι η προσευχή- μπορείς να κάνεις το νου σου πολύ ήσυχο. Και σε εκείνη την ησυχία υπάρχουν κάποιες κρυμμένες απαντήσεις που αναδύονται από το υποσυνείδητο και από την συνείδηση. Αλλά όλο αυτό, είναι και πάλι μια κατάσταση όπου δεν υπάρχει κατανόηση. Ο διαλογισμός δεν είναι λατρεία – λατρεία μιας ιδέας, μιας εικόνας, ενός δόγματος – γιατί τα πράγματα του νου εξακολουθούν να είναι ειδωλολατρικά. Μπορεί να μη λατρεύει κάποιος ένα άγαλμα – επειδή το θεωρεί ειδωλολατρικό, ανόητο, δεισιδαιμονία – αλλά να λατρεύει, όπως κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι, τα κατασκευάσματα του νου. Αυτό είναι επίσης ειδωλολατρικό. Το να λατρεύεις μια εικόνα ή μια ιδέα, ή κάποιον «Κύριο», δεν είναι διαλογισμός. Προφανώς, είναι μια μορφή φυγής από τον εαυτό σου. Είναι μια πολύ παρηγορητική φυγή, αλλά και πάλι είναι φυγή.
Αν θέλει κανείς πραγματικά να κατανοήσει τι είναι σωστός διαλογισμός, πρέπει να βρει όλα όσα είναι λάθος που τα έχουμε ονομάσει διαλογισμό. Προφανώς, η συγκέντρωση δεν είναι διαλογισμός γιατί, αν παρατηρήσετε, θα δείτε ότι στη διαδικασία της συγκέντρωσης σε ένα μάντρα, μία εικόνα και λοιπά, υπάρχει αποκλεισμός άλλων πραγμάτων και επομένως υπάρχει διάσπαση της προσοχής. Εσύ προσπαθείς να συγκεντρωθείς σε κάτι, και ο νους σου περιπλανιέται σε κάτι άλλο· και υπάρχει μια αδιάκοπη μάχη που γίνεται για να προσηλωθείς σε ένα σημείο ενώ ο νους αρνείται και περιπλανιέται. Σπαταλάμε, λοιπόν, χρόνια στην προσπάθεια να συγκεντρωθούμε, να μάθουμε τη συγκέντρωση, που λαθεμένα ονομάζεται διαλογισμός.
Τώρα: Ο αδιάκοπος αγώνας να γίνεις ενάρετος, το να αναζητάς την αρετή μέσα από την πειθαρχία, μέσα από ένα προσεκτικό ψάξιμο του εαυτού σου και λοιπά, προφανώς ούτε αυτό είναι διαλογισμός. Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε παγιδευμένοι σε αυτές τις διαδικασίες, αλλά αφού δεν μας δίνουν την κατανόηση του εαυτού μας, σημαίνει ότι δεν είναι ο τρόπος του σωστού διαλογισμού. Σε τελευταία ανάλυση, χωρίς την κατανόηση του εαυτού σας, τι βάσεις έχετε για σωστή σκέψη; Το μόνο που θα κάνετε χωρίς την κατανόηση του εαυτού σας είναι να συμμορφωθείτε με τις αντιδράσεις που γεννάει η διαμόρφωσή σας. Και η αντίδραση που γεννάει η διαμόρφωσή μας δεν είναι διαλογισμός. Αλλά ο τρόπος του σωστού διαλογισμού είναι το να έχεις επίγνωση αυτών των αντιδράσεων, δηλαδή, να έχεις επίγνωση των κινήσεων της σκέψης και του συναισθήματος χωρίς καμία αίσθηση επίκρισης, έτσι ώστε οι κινήσεις του εαυτού, οι τρόποι του εαυτού, να γίνουν εντελώς κατανοητοί.
Ο διαλογισμός δεν είναι απόσυρση από τη ζωή. Ο διαλογισμός είναι μια διαδικασία κατανόησης του εαυτού μας, Και όταν κάποιος αρχίζει να κατανοεί τον εαυτό του, όχι μόνο τον συνειδητό αλλά και όλα τα κρυμμένα μέρη του εαυτού του, τότε έρχεται ησυχία. Αλλά ένας νους που γίνεται ήσυχος, που μένει ακίνητος με διαλογισμό ο οποίος είναι αποτέλεσμα εξαναγκασμού, συμμόρφωσης, δεν είναι ήσυχος, δεν μένει ακίνητος. Είναι ένας τελματωμένος νους. Δεν είναι ένας νους ξύπνιος, ουδέτερος, ικανός για δημιουργική δεκτικότητα. Ο διαλογισμός απαιτεί αδιάκοπη επαγρύπνηση, αδιάκοπη επίγνωση της κάθε λέξης, της κάθε σκέψης και του κάθε συναισθήματος, που αποκαλύπτουν την κατάσταση της ίδιας μας της ύπαρξης, της κρυμμένης καθώς επίσης και της φανερής· και καθώς αυτό είναι επίπονο, καταφεύγουμε σε κάθε είδους παρηγορητικό ή απατηλό σύστημα και αυτό το ονομάζουμε διαλογισμό.
Αν μπορεί κανείς να δει ότι η αυτογνωσία είναι η αρχή του διαλογισμού, τότε το πρόβλημα γίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρον και ζωντανό. Γιατί αν δεν υπάρχει αυτογνωσία, τότε μπορείς να κάνεις εκείνο που ονομάζεις διαλογισμό και να εξακολουθείς να είσαι προσκολλημένος στις αρχές σου, στην οικογένειά σου, στην περιουσία σου· ή αφού εγκαταλείψεις την περιουσία σου, μπορεί να προσκολληθείς σε κάποια ιδέα, και να είσαι τόσο προσηλωμένος σ’ αυτήν, που να δημιουργείς ολοένα και περισσότερα από εκείνη την ιδέα. Σίγουρα αυτό δεν είναι διαλογισμός. Η αυτογνωσία, λοιπόν, είναι η αρχή του διαλογισμού· χωρίς αυτογνωσία δεν υπάρχει διαλογισμός. Και καθώς εμβαθύνει κανείς στο ζήτημα της αυτογνωσίας όχι μόνο ο επιφανειακός νους γίνεται γαλήνιος, ήσυχος, αλλά φανερώνονται και τα διάφορα κρυμμένα επίπεδά του. Όταν ο επιφανειακός νους είναι ήσυχος, τότε το ασυνείδητο, τα κρυμμένα επίπεδα της συνείδησης, εμφανίζονται· αποκαλύπτουν το περιεχόμενό τους, κάνουν τις νύξεις τους, έτσι ώστε να κατανοεί κανείς εντελώς όλη τη διαδικασία της ύπαρξής του.
Ο νους, λοιπόν, γίνεται εξαιρετικά ήσυχος – είναι ήσυχος. δεν τον κάνουμε ήσυχο, δεν εξαναγκάζεται να είναι ήσυχος για κάποια ανταμοιβή ή από φόβο. Τότε υπάρχει μια σιωπή όπου εμφανίζεται η «Πραγματικότητα». Αλλά αυτή η σιωπή δεν είναι η χριστιανική σιωπή, ή η ινδουιστική σιωπή, ή η βουδιστική σιωπή. Αυτή η σιωπή είναι σιωπή χωρίς όνομα. Αν ακολουθήσεις το μονοπάτι της χριστιανικής σιωπής, ή της ινδουιστικής ή της βουδιστικής, ποτέ δεν θα είσαι σιωπηλός. Ο άνθρωπος που θα βρει την «Πραγματικότητα» πρέπει να εγκαταλείψει εντελώς τη διαμόρφωσή του – είτε είναι χριστιανός, είτε ινδουιστής, είτε βουδιστής, ή είναι από οποιοδήποτε άλλου είδους ομάδα. Το να δυναμώνεις απλώς τα διαμόρφωσή σου με τον διαλογισμό, με τη συμμόρφωση και την υπακοή, φέρνει αποτελμάτωση του νου, νωθρότητα του νου· και δεν είμαι καθόλου βέβαιός ότι δεν είναι αυτό που θέλουμε οι περισσότεροι από εμάς, γιατί είναι πολύ πιο εύκολο να δεχόμαστε ένα πρότυπο και να το ακολουθούμε. Αλλά το να ελευθερωθούμε από τη διαμόρφωση απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση στις σχέσεις. Από τη στιγμή, λοιπόν, που υπάρχει αυτή η σιωπή, τότε υπάρχει μια εξαιρετικά δημιουργική κατάσταση — αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να γράψεις ποιήματα, να ζωγραφίσεις πίνακες και λοιπά· μπορεί ναι, μπορεί και όχι. Αλλά αυτή τη σιωπή δεν μπορείς να την επιδιώξεις, να την αντιγράψεις, να την μιμηθείς, γιατί τότε παύει να είναι σιωπή. Δεν μπορείς να φτάσεις σε αυτήν από κανένα μονοπάτι. Γεννιέται μόνο όταν κατανοηθούν οι τρόποι του «εγώ», και όταν το «εγώ» με όλες του τις δραστηριότητες και τις κατεργαριές, φτάνει σε ένα τέλος. Που σημαίνει ότι όταν ο νους παύει να δημιουργεί αυτός, τότε υπάρχει δημιουργία.
Οπότε ο νους πρέπει να γίνει απλός, πρέπει να γίνει ήσυχος. πρέπει να είναι ήσυχος… Όχι, το «πρέπει» είναι λάθος· το να πεις ότι ο νους πρέπει να είναι ήσυχος συνεπάγεται εξαναγκασμό – κάτι που το κάνει το «εγώ» – και ο νους είναι ήσυχος μόνο όταν έχει μπει τέλος σε όλη τη διαδικασία του «εγώ». Όταν κατανοηθούν όλοι οι τρόποι που χρησιμοποιεί το «εγώ», κι έτσι σταματήσουν οι δραστηριότητες του «εγώ», τότε μόνο υπάρχει σιωπή. Αυτή η σιωπή είναι ο αληθινός διαλογισμός. Και μέσα σε αυτή τη σιωπή εμφανίζεται το αιώνιο.
Τώρα: Ο αδιάκοπος αγώνας να γίνεις ενάρετος, το να αναζητάς την αρετή μέσα από την πειθαρχία, μέσα από ένα προσεκτικό ψάξιμο του εαυτού σου και λοιπά, προφανώς ούτε αυτό είναι διαλογισμός. Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε παγιδευμένοι σε αυτές τις διαδικασίες, αλλά αφού δεν μας δίνουν την κατανόηση του εαυτού μας, σημαίνει ότι δεν είναι ο τρόπος του σωστού διαλογισμού. Σε τελευταία ανάλυση, χωρίς την κατανόηση του εαυτού σας, τι βάσεις έχετε για σωστή σκέψη; Το μόνο που θα κάνετε χωρίς την κατανόηση του εαυτού σας είναι να συμμορφωθείτε με τις αντιδράσεις που γεννάει η διαμόρφωσή σας. Και η αντίδραση που γεννάει η διαμόρφωσή μας δεν είναι διαλογισμός. Αλλά ο τρόπος του σωστού διαλογισμού είναι το να έχεις επίγνωση αυτών των αντιδράσεων, δηλαδή, να έχεις επίγνωση των κινήσεων της σκέψης και του συναισθήματος χωρίς καμία αίσθηση επίκρισης, έτσι ώστε οι κινήσεις του εαυτού, οι τρόποι του εαυτού, να γίνουν εντελώς κατανοητοί.
Ο διαλογισμός δεν είναι απόσυρση από τη ζωή. Ο διαλογισμός είναι μια διαδικασία κατανόησης του εαυτού μας, Και όταν κάποιος αρχίζει να κατανοεί τον εαυτό του, όχι μόνο τον συνειδητό αλλά και όλα τα κρυμμένα μέρη του εαυτού του, τότε έρχεται ησυχία. Αλλά ένας νους που γίνεται ήσυχος, που μένει ακίνητος με διαλογισμό ο οποίος είναι αποτέλεσμα εξαναγκασμού, συμμόρφωσης, δεν είναι ήσυχος, δεν μένει ακίνητος. Είναι ένας τελματωμένος νους. Δεν είναι ένας νους ξύπνιος, ουδέτερος, ικανός για δημιουργική δεκτικότητα. Ο διαλογισμός απαιτεί αδιάκοπη επαγρύπνηση, αδιάκοπη επίγνωση της κάθε λέξης, της κάθε σκέψης και του κάθε συναισθήματος, που αποκαλύπτουν την κατάσταση της ίδιας μας της ύπαρξης, της κρυμμένης καθώς επίσης και της φανερής· και καθώς αυτό είναι επίπονο, καταφεύγουμε σε κάθε είδους παρηγορητικό ή απατηλό σύστημα και αυτό το ονομάζουμε διαλογισμό.
Αν μπορεί κανείς να δει ότι η αυτογνωσία είναι η αρχή του διαλογισμού, τότε το πρόβλημα γίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρον και ζωντανό. Γιατί αν δεν υπάρχει αυτογνωσία, τότε μπορείς να κάνεις εκείνο που ονομάζεις διαλογισμό και να εξακολουθείς να είσαι προσκολλημένος στις αρχές σου, στην οικογένειά σου, στην περιουσία σου· ή αφού εγκαταλείψεις την περιουσία σου, μπορεί να προσκολληθείς σε κάποια ιδέα, και να είσαι τόσο προσηλωμένος σ’ αυτήν, που να δημιουργείς ολοένα και περισσότερα από εκείνη την ιδέα. Σίγουρα αυτό δεν είναι διαλογισμός. Η αυτογνωσία, λοιπόν, είναι η αρχή του διαλογισμού· χωρίς αυτογνωσία δεν υπάρχει διαλογισμός. Και καθώς εμβαθύνει κανείς στο ζήτημα της αυτογνωσίας όχι μόνο ο επιφανειακός νους γίνεται γαλήνιος, ήσυχος, αλλά φανερώνονται και τα διάφορα κρυμμένα επίπεδά του. Όταν ο επιφανειακός νους είναι ήσυχος, τότε το ασυνείδητο, τα κρυμμένα επίπεδα της συνείδησης, εμφανίζονται· αποκαλύπτουν το περιεχόμενό τους, κάνουν τις νύξεις τους, έτσι ώστε να κατανοεί κανείς εντελώς όλη τη διαδικασία της ύπαρξής του.
Ο νους, λοιπόν, γίνεται εξαιρετικά ήσυχος – είναι ήσυχος. δεν τον κάνουμε ήσυχο, δεν εξαναγκάζεται να είναι ήσυχος για κάποια ανταμοιβή ή από φόβο. Τότε υπάρχει μια σιωπή όπου εμφανίζεται η «Πραγματικότητα». Αλλά αυτή η σιωπή δεν είναι η χριστιανική σιωπή, ή η ινδουιστική σιωπή, ή η βουδιστική σιωπή. Αυτή η σιωπή είναι σιωπή χωρίς όνομα. Αν ακολουθήσεις το μονοπάτι της χριστιανικής σιωπής, ή της ινδουιστικής ή της βουδιστικής, ποτέ δεν θα είσαι σιωπηλός. Ο άνθρωπος που θα βρει την «Πραγματικότητα» πρέπει να εγκαταλείψει εντελώς τη διαμόρφωσή του – είτε είναι χριστιανός, είτε ινδουιστής, είτε βουδιστής, ή είναι από οποιοδήποτε άλλου είδους ομάδα. Το να δυναμώνεις απλώς τα διαμόρφωσή σου με τον διαλογισμό, με τη συμμόρφωση και την υπακοή, φέρνει αποτελμάτωση του νου, νωθρότητα του νου· και δεν είμαι καθόλου βέβαιός ότι δεν είναι αυτό που θέλουμε οι περισσότεροι από εμάς, γιατί είναι πολύ πιο εύκολο να δεχόμαστε ένα πρότυπο και να το ακολουθούμε. Αλλά το να ελευθερωθούμε από τη διαμόρφωση απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση στις σχέσεις. Από τη στιγμή, λοιπόν, που υπάρχει αυτή η σιωπή, τότε υπάρχει μια εξαιρετικά δημιουργική κατάσταση — αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να γράψεις ποιήματα, να ζωγραφίσεις πίνακες και λοιπά· μπορεί ναι, μπορεί και όχι. Αλλά αυτή τη σιωπή δεν μπορείς να την επιδιώξεις, να την αντιγράψεις, να την μιμηθείς, γιατί τότε παύει να είναι σιωπή. Δεν μπορείς να φτάσεις σε αυτήν από κανένα μονοπάτι. Γεννιέται μόνο όταν κατανοηθούν οι τρόποι του «εγώ», και όταν το «εγώ» με όλες του τις δραστηριότητες και τις κατεργαριές, φτάνει σε ένα τέλος. Που σημαίνει ότι όταν ο νους παύει να δημιουργεί αυτός, τότε υπάρχει δημιουργία.
Οπότε ο νους πρέπει να γίνει απλός, πρέπει να γίνει ήσυχος. πρέπει να είναι ήσυχος… Όχι, το «πρέπει» είναι λάθος· το να πεις ότι ο νους πρέπει να είναι ήσυχος συνεπάγεται εξαναγκασμό – κάτι που το κάνει το «εγώ» – και ο νους είναι ήσυχος μόνο όταν έχει μπει τέλος σε όλη τη διαδικασία του «εγώ». Όταν κατανοηθούν όλοι οι τρόποι που χρησιμοποιεί το «εγώ», κι έτσι σταματήσουν οι δραστηριότητες του «εγώ», τότε μόνο υπάρχει σιωπή. Αυτή η σιωπή είναι ο αληθινός διαλογισμός. Και μέσα σε αυτή τη σιωπή εμφανίζεται το αιώνιο.
Κρισναμούρτι ΑΠΌ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ “ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΟ” (δεν έχει ακόμη κυκλοφορήσει στα ελληνικά), μετάφρ. Ν. Πιλάβιος
