Το Ζα-Ζεν (Za-Zen) είναι η γιαπωνέζικη γιόγκα, η προετοιμασία-βάση των ασιατικών πολεμικών τεχνών, ίσως ο πιο αγνός διαλογισμός που υπάρχει. Είναι μια κατεξοχήν άσκηση σώματος και πνεύματος. Δουλεμένη από την παράδοση αιώνων έχει παγιωθεί σε μια στάση σωματική και πνευματική ακριβή και χωρίς παραλλαγές.
Ζα-ζεν σημαίνει να κάθεσαι ακίνητος, να αναπνέεις σωστά, να αφήνεις το πνεύμα ελεύθερο και να βρίσκεις το κέντρο και τη ζωτική σου δύναμη. Είναι ένας «καθιστός διαλογισμός» στον οποίο μπορούμε να συγκεντρώσουμε τις δυνάμεις μας, να αφήσουμε τις σκέψεις να περάσουν σαν τα σύννεφα στον ουρανό, να μαλακώσουμε τις νευρικές και μυϊκές εντάσεις, απλά με το να συγκεντρωθούμε στη στάση. Αυτό το απλό όμως μπορεί να είναι πολύ δύσκολο: είναι δύσκολο να μην αγκυροβολήσει το σώμα σε μια σκέψη, είναι επίπονο για το σώμα να παραμείνει εντελώς ακίνητο χωρίς να αισθανθεί ενόχληση, να μείνει χαλαρωμένο χωρίς να αφεθεί στον λήθαργο και να είναι ταυτόχρονα σε εγρήγορση χωρίς να το κυριέψει το άγχος η μια δουλειά του μέλλοντος.
Η Στάση
Οι ασκούμενοι συχνά τοποθετούν ένα μαξιλάρι κάτω από τον κορμό για να διευκολύνουν την πολύωρη γι’ αυτούς ακινησία ενώ τα γόνατα, διπλωμένα στη στάση του λωτού, χωρίς όμως φακιρίστικες δυσκολίες, ακουμπούν στο έδαφος (ή το στρώμα).
Η στάση θέλει την πλάτη ίσια, το λαιμό ευθύ, τα χέρια ενωμένα στη χαρακτηριστική στάση που θα περιγράψουμε παρακάτω, με την αναπνοή βαθιά να εστιάζει στην πραγματική εκπνοή που πρέπει να γίνεται αισθητή στην περιοχή του hara, σε αυτήν τη ζώνη που τοποθετείται 2 περίπου δάχτυλα κάτω από τον αφαλό.
Τα χέρια με το δεξί να φωλιάζει μέσα στο αριστερό και τους αντίχειρες ενωμένους σε ένα σχήμα που «δεν σχηματίζει ούτε βουνό, ούτε πεδιάδα» τοποθετούνται στο ύψος του hara.
Το βλέμμα πρέπει να κοιτάζει ευθεία μπροστά χωρίς να εστιάζει πραγματικά πουθενά, ακίνητο. Αυτό όμως που έχει τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα είναι η στάση του πνεύματος. Το πνεύμα πρέπει να αφήνει τις σκέψεις να περνούν χωρίς να σκέφτεται τίποτα, χωρίς να επιδιώκει τίποτα, απλά να τις αντιλαμβάνεται και να έχει τη συνείδησή τους χωρίς να τις επεξεργάζεται. Αν η στάση του σώματος είναι σωστή και η σκέψη ακολουθεί αβίαστα, χωρίς να προβάλει αντιστάσεις και θέλω.
Το σημαντικό είναι η εκπνοή
Η αναπνοή πρέπει να είναι βαθιά, αργή, να κατεβαίνει όσο πιο χαμηλά γίνεται στο στομάχι και να αδειάζει πλήρως για να μπορέσει να ξαναγεμίσει. Η συνηθισμένη, αυτόματη αναπνοή είναι ρηχή, μισή και δεν γεμίζει το σώμα. Ανάλογα και η εκπνοή ποτέ δεν αδειάζει εντελώς, παραμένει βρώμικη, καιρισμένη αναπνοή μέσα στο σώμα που δεν ανανεώνεται. Οι ασιάτες δίνουν μεγάλη σημασία στην εκπνοή, αυτό είναι το σημαντικό σημείο, να είναι όσο πιο αργή, ήρεμη και τέλεια γίνεται. (Στο ψυχολογικό, συναισθηματικό επίπεδο δείχνει κάτι σπουδαίο: είναι πιο σημαντικό να αποφορτιζόμαστε, να πετάμε πράγματα, να καθαρίζουμε και να αδειάζουμε πλήρως το μέσα μας για να γεμίσει με τη δυνατότητα των φρέσκων, καθαρών πραγμάτων).
Η αναπνοή δεν διδάσκεται εύκολα στο ζα-ζεν γιατί είναι η στάση του σώματος που καθορίζει την αναπνοή. Η εισπνοή μπορεί να είναι σύντομη, να κατεβαίνει μέχρι το ηλιακό πλέγμα και η εκπνοή αργή, ολοκληρωτική, να την αισθάνεται κανείς μέχρι τα εσωτερικά όργανα της κοιλιάς και να βγαίνει σταθερή και καθαρή από τα δύο ρουθούνια. Στο ζα-ζεν όπως και στις πολεμικές τέχνες της ανατολής η παρακάτω εξίσωση είναι απόλυτη και χαρακτηριστική. Στην εισπνοή είναι κανείς αδύναμος, το σώμα είναι ελαφρύτερο και το πνεύμα χάνει την αυτοσυγκέντρωσή του. Ο αντίπαλος ψάχνει το σημείο της εισπνοής για να χτυπήσει και να νικήσει. Στην εκπνοή το σώμα είναι πιο βαρύ, το κέντρο συγκεντρωμένο, ο αντίπαλος δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί τα αδύναμα σημεία. Ο μεγάλος δάσκαλος του ζεν και των πολεμικών τεχνών Taisen Deshimaru δίνει ένα απτό παράδειγμα για να καταλάβει κανείς τη διαφορά. Προσπαθείστε να σηκώσετε το ίδιο βαρύ φορτίο στη διάρκεια μιας εισπνοής και μιας εκπνοής. Θα καταλάβετε αμέσως τι γίνεται.
Πώς να κατευθύνεις το πνεύμα στο εδώ και το τώρα
Η ένωση πνεύματος, σώματος και τεχνικής πρέπει να είναι αδιάσπαστη. Η προσοχή, η θέληση και η συγκέντρωση πρέπει να είναι δεμένα, ένα. Πώς όμως θα εξελίξουμε το πνεύμα μας και θα μάθουμε να το ελέγχουμε;
Τόσο οι πολεμικές τέχνες όσο και το ζεν έχουν να κάνουν με τη δημιουργία και τη συγκέντρωση της ενέργειας. Όταν το σώμα, η αναπνοή, το συναίσθημα και η διάνοια συγκεντρώνεται στο εδώ και το τώρα, η ανθρώπινη μπαταρία έχει την ικανότητα να επαναφορτιστεί. Το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας ξοδεύεται σε περιττές κινήσεις, μέσα από την πολλή σκέψη και το ασυμάζευτο συναίσθημα.
Ο Deshimaru το λέει αφοπλιστικά όπως και πολλοί δάσκαλοι πριν από αυτόν «Πρέπει να δημιουργήσουμε τη ζωή μας, να απελευθερωθούμε, να αποστασιοποιηθούμε και να παραμείνουμε σε εγρήγορση στο εδώ και στο τώρα: σ’αυτό βρίσκονται όλα.» Έτσι και κατά τη διάρκεια της άσκησης του ζα-ζεν όπου «κάθε μια από τις αναπνοές και τις εκπνοές μας είναι στο παρόν και δεν ξανάρχεται. Κάθε μια είναι διαφορετική από την προηγούμενη. Έτσι παραμένουμε πάντα «νέοι» και «φρέσκιοι». Αυτό πρέπει να χαρακτηρίζει κάθε γεγονός της ζωής, τίποτα να μην κρατιέται περισσότερο από ότι πρέπει. «Όταν αδειάζουμε πλήρως την ενέργειά μας, μπορούμε να απορροφήσουμε φρέσκια ενέργεια, που κυλά σαν το ρεύμα του νερού».
Γη και Ουρανός
Αυτή η στάση της ακινησίας και συγκέντρωσης έχει μέσα της πολύ μεγαλύτερο δυναμισμό από ότι φαίνεται σε πρώτη ματιά. Βοηθά τον ασκούμενο να αδειάσει ώστε να μπορεί να φορτίσει με νέα ενέργεια, να βρει το κέντρο του, να μην αποσπάται και να αναπτύσσει το ένστικτο με ενάργεια και απλότητα. Η πρακτική μπορεί να έχει άμεσα εφαρμογή σε όλες τις καταστάσεις της ζωής. Ασυνείδητα και χαλαρά συγκεντρωμένος ο εξασκημένος στο ζα-ζεν δεν κάνει εύκολα λάθη, δεν παραπαίει, δεν παρασύρεται σε χίλιες δυο σκέψεις και άκυρες κινήσεις, δεν ξοδεύει περιττή ενέργεια.
Το ζα-ζεν είναι η στάση της δυναμικής ακινησίας όπου το σώμα είναι ταυτόχρονα εντελώς ξύπνιο και σε τέλεια εγρήγορση και εντελώς χαλαρωμένο. Η αίσθηση και η στάση του σώματος πρέπει να είναι ευθεία, το κάτω μέρος του σώματος, τα πόδια, η απόληξη του κορμού να έχει την αίσθηση της γης, σαν να έχει βαθιά τις ρίζες του στο χώμα. Το άνω μέρος, το κεφάλι πρέπει να έχει ταυτόχρονα την αίσθηση ότι αγγίζει τον ουρανό, ότι τεντώνεται προς τα πάνω. Αυτή η ένωση Ουρανού και Γης (ο ουρανός, ο πόλος της θετικής ενέργειας που μπαίνει στον οργανισμό και η γη, ο αρνητικός πόλος όπου διοχετεύεται το περίσσευμα για να μην υπερφορτίσει, να μην βραχυκυκλώσει τον άνθρωπο) είναι το τελικό ζητούμενο. Ένα παρόν κενού όπου η ενέργεια μπορεί να επιτελέσει το θεραπευτικό της έργο. Αυτό είναι στην ουσία του το Ζα-ζεν.
Το Ζα-Ζεν είναι το θεμέλιο των πολεμικών τεχνών, ο αρχαίος-σύγχρονος διαλογισμός της Ιαπωνίας. Στην ουσία είναι η σύνδεση Ουρανού και Γης μέσα στον άνθρωπο, μέσα σε ένα διαρκές παρόν κενού όπου η ενέργεια μπορεί να επιτελέσει το θεραπευτικό της έργο.
Άρης Χανδρής,
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου