Πώς να διατηρείται νέο τον εγκέφαλο σας

Αν εξακολουθείτε να πιστεύετε πως ο εγκέφαλος είναι μια μηχανή που με την πάροδο του χρόνου χάνει λάδια, έχετε μείνει πίσω. Σύμφωνα με πρόσφατες ανακαλύψεις εξελίσσεται και αυτοβελτιώνεται διαρκώς.

Ένα από τα πιο αναπάντεχα ευρήματα των νευροεπιστημόνων τα  τελευταία χρόνια ήταν ότι οι νευρώνες σε ένα ενήλικο μυαλό δεν σταματούν ποτέ να αναπτύσσονται  -λειτουργία γνωστή ως νευρογένεση — στη διάρκεια της ζωής μας.

Το μυαλό μπορεί να μετασχηματίζεται, να αλλάζει ή να αναδιαρθρώνει τη δομή του, την ανατομία και τη φυσιολογία του, διαδικασία που αποκαλείται νευροπλαστική (neuroplasticity).

«Η έννοια της πλαστικότητας» του εγκεφάλου, σύμφωνα με τον Ανδρέα Παπανικολάου, νευροεπιστήμονα του Πανεπιστήμιου του Τέξας, «αναφέρεται σε δυο συγγενή αλλά διακριτά φαινόμενα: το φαινόμενο της “λειτουργικής αναδιοργάνωσης” του εγκεφάλου και το φαινόμενο της "νευρογένεσης", δηλαδή της παραγωγής νέων νευρώνων — νέων νευρικών κυττάρων.

Και τα δύο φαινόμενα ανακαλύφθηκαν προσφάτως. Έτσι η επιστημονική κοινότητα πείσθηκε ότι ο εγκέφαλος μπορεί να αυτο-αναδιοργανώνεται, εξηγώντας φαινόμενα όπως η επανάκτηση της ικανότητας κάποιων ασθενών με αφασία να μιλούν, παρόλο που το "κέντρο" της ομιλίας τους έχει ανεπανόρθωτα καταστραφεί από κάποιο τραύμα ή εγκε-φαλικό επεισόδιο».

«Η ανακάλυψη ότι το μυαλό δεν είναι μια μηχανή, όπως πιστεύαμε, αλλά ένα νευρο-πλαστικό όργανο με ικανότητα να αναπλάθεται στη διάρκεια του χρόνου, είναι ίσως η μεγαλύτερη ανακάλυψη στην κατανόηση του ανθρώπινου εγκεφάλου, τα τελευταία τετρακόσια χρόνια», σύμφωνα με τον Νόρμαν Ντόιντ, μέλος του τμήματος ερευνών στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια και συγγραφέα της μελέτης «The brain that changes itself».

Δεν είναι μάλιστα λίγοι οι μελετητές που πιστεύουν ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας νέας επανάστασης σε ό,τι αφορά στον τομέα των ανακαλύψεων στην υγεία του εγκεφάλου, ανάλογη με εκείνη που συντελέστηκε στα ‘70s με την ανακάλυψη της αεροβικής γυμναστικής και των ευεργετικών αποτελεσμάτων της στον ανθρώπινο οργανισμό.

Δημιουργώντας δίκτυα

O Δαμιανός Σακκάς, καθηγητής Νευροχειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, εξηγεί: «Νευροπλαστικότητα ή απλώς πλαστικότητα είναι τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος επουλώνει τις βλάβες του. Ο Τζέραλντ Έντελμαν, ένας νομπελίστας νευροεπιστήμονας,  είχε παρομοιάσει τον εγκέφαλο μας με ένα τροπικό δάσος. Όποιο δέντρο, όποιο δίκτυο δηλαδή, βρίσκει τροφή, γιγαντώνεται. Και η τροφή για τα εγκεφαλικά δίκτυα είναι η πληροφορία. Όποια δίκτυα παίρνουν σήμα από το περιβάλλον ενισχύονται. Και γίνονται περισσότερα».

Αυτό σημαίνει ότι αν εκμεταλλευτεί κανείς την ικανότητα του μυαλού να «μαθαίνει» και να αναπτύσσεται μέσα από τη μάθηση αυτή, μπορεί να το κρατήσει κοφτερό και νέο, παρά την αναπόφευκτη γνωστική έκπτωση (MCI) που επέρχεται με την ηλικία. Οι νευρώνες σε ένα ενήλικο μυαλό δεν σταματούν να αναπτύσσονται, αλλά δημιουργούν διαρκώς νέες συνάψεις και η εξάσκηση είναι ένας γενικά σίγουρος τρόπος να το κρατάμε σε εγρήγορση, σύμφωνα με τους ερευνητές.

Μέχρι σήμερα ξέραμε ότι αυτό το σύστημα νόησης για κάθε άνθρωπο γερνά μαζί με τον κάτοχο του.Όσο προχωρά η ηλικία, μπορεί κανείς να παρατηρήσει τα σημάδια του χρόνου στον εαυτό του. Από τα μαλλιά που γκριζάρουν μέχρι άλλες, λιγότερο εμφανείς, λεπτομέρειες. Καμιά φορά δυσκολευόμαστε να θυμηθούμε ονόματα («κόλλησε το μυαλό μου», λέμε όταν συμβαίνει αυτό) και δεν μπορούμε πια να εργαζόμαστε μέχρι πολύ αργά το βράδυ, όπως παλιότερα… H γνωστική εξασθένιση που σχετίζεται με την ηλικία ξεκινά συνήθως στην τέταρτη δεκαετία της ζωής μας.

«Δίκτυα. Αυτά ακριβώς είναι που καθορίζουν τον εγκέφαλο», συνεχίζει ο Δαμιανός Σακκάς. «Εκεί άλλωστε στηρίζεται και η ικανότητα κάποιου να μάθει να κάνει οτιδήποτε, από το να διαβάζει μέχρι να περπατάει σε τεντωμένο σκοινί!».

«Κανείς πρέπει να ασκείται διανοητικά και σωματικά, να έχει ενδιαφέροντα να βλέπει τα πράγματα θετικά, να μη μεγαλοποιεί κάθε αναποδιά… Δεν υπάρχει καλύτερη στάση ζωής για να παρατείνει την εγκεφαλική του νεότητα»  Δαμιανός Σακκάς

Τι τρέχει στο κεφάλι μας;

Το μυαλό του καθενός μας συνίσταται από δισεκατομμύρια νευρώνες, που βρίσκονται διαρκώς σε δράση. Κάθε φορά που ένας νευρώνας εξαπολύει μια μικροσκοπική ηλεκτρική εκκένωση, δημιουργείται αμέσως η ανάγκη να αναπληρώσει τις αποθήκες του σε ενέργεια για τον επόμενο σπινθήρα.

Μικροσκοπικά αγγεία εξυφαίνουν τις δικές τους ζιγκ ζαγκ πορείες, σε ένα δαιδαλώδες δίκτυο, με αποστολή το delivery οξυγόνου και τροφής στους νευρώνες εκείνους που το χρειάζονται. Ενώ συμβαίνουν αυτά, μερικές από αυτές τις συστοιχίες είναι άκρως απασχολημένες. Πεινασμένοι νευρώνες αναβοσβήνουν σε ένα τοπίο που θυμίζει επιστημονική φαντασία – αλλά δεν είναι. Είναι η εικόνα που θα βλέπατε να αποτυπώνει – θα λέγαμε- τις σκέψεις σας σε ένα fMRI scan (Λειτουργική Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού): ένα σκανάρισμα όπου με ραδιοκύματα ανιχνεύεται η ροή του αίματος που τροφοδοτεί τους νευρώνες στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Το μυαλό, όσο σκεφτόμαστε, διαβάζουμε βιβλία, ασκούμαστε ή το απασχολούμε με δραστηριότητες, από παρατηρήσεις πτηνών μέχρι μαθηματικά προβλήματα και από σταυρόλεξα μέχρι μαθήματα υποκριτικής, έχει την ικανότητα να αλλάζει τη δομή του, δημιουργώντας νέες συνάψεις μεταξύ των νευρώνων, μεταβάλλοντας την ανατομία και τη φυσιολογία του.Έτσι μπορούμε να τον κρατήσουμε νέο.

Ωστόσο, είναι δύσκολο να ξέρει  κάποιος τι τρέχει μέσα το κεφάλι του. Είναι οι νευρώνες σε καλή κατάσταση ή έχουν αρχίσει να βγαίνουν σιγά σιγά στη σύνταξη; Υπάρχει φθορά στις ίνες της λευκής ύλης που συνδέει τις περιοχές του εγκεφάλου του; Και τι συμβαίνει, αλήθεια, με τους νευροδιαβιβαστές;

Μπορούν ακόμη να κολυμπήσουν ακούραστα από νευρώνα σε νευρώνα ώστε να μπορούμε να θυμηθούμε από μνήμης τις τρεις τελευταίες αναπάντητες κλήσεις στο κινητό και να καλέσουμε αυτούς που μας αναζήτησαν χωρίς να χρειαστεί να το συμβουλευτούμε όταν πάμε στο γραφείο; Υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει κανείς για να αντιμετωπίσει τη γνωστική ομίχλη που επέρχεται με την ηλικία;

H απάντηση είναι ναι. Κι αυτό επειδή, σύμφωνα με τον νευροεπιστήμονα Ανδρέα Ιωαννίδη — έως πρόσφατα διευθυντή του κορυφαίου διεθνώς εργαστηρίου μελέτης στον τομέα του, του Laboratory for Human Brain Dynamics του Ινστιτούτου Riken της Ιαπωνίας, ο οποίος έχει πλέον μεταφέρει την ομάδα του στη Λευκωσία – «η λειτουργία ανάπλασης του εγκεφάλου δεν έχει να κάνει μόνο με τη δημιουργία νέων νευρώνων, αλλά επίσης με τη δημιουργία νέων συνδέσεων και με την ισχυροποίηση των συνδέσμων και των συνάψεων που ήδη υπάρχουν».

Αυτό που χρειαζόμαστε είναι λίγη εγκεφαλική γυμναστική

O σύγχρονος άνδρας προσπαθεί, συχνά με αμφισβητήσιμη επιτυχία, να παραμείνει fit, ποτέ όμως δεν σκέφτεται ότι με τον ίδιο τρόπο πρέπει να κρατά σε υγιή φόρμα και το μυαλό του.

«Ανάμεσα στις δραστηριότητες που ένας άνδρας 40 ετών θα μπορούσε να κάνει για να συντηρήσει ένα δυνατό και υγιές μυαλό τα επόμενα χρόνια», συμβουλεύει ο νευροεπιστήμονας Ανδρέας Παπανικολάου, «είναι το να ασκείται σωματικά, να έχει επαφές με νέες τεχνολογίες – social media, twitter κ.λπ.—, συν την ενασχόληση και με άλλες νοητικές ασκήσεις, όπως για παράδειγμα η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας ή η απόκτηση και η καλλιέργεια μιας δεξιότητας, οι οποίες είναι από πολλές πλευρές αποδοτικότερες από διάφορα εκπαιδευτικά παιχνίδια με υπολογιστές».

Το αρχαίο ρητό νους υγιής εν σώματι υγιή είναι πιο επίκαιρο από ποτέ: ο νους και το σώμα είναι αλληλένδετα. «Το σώμα είναι ένα σύστημα διαρκούς αλληλεπίδρασης», επισημαίνει ο Δαμιανός Σακκάς. «Όταν, λόγου χάριν, ένας ασθενής με Πάρκινσον καταφέρνει να περπατάει καλύτερα χάρη σε μια ηλεκτρονική συσκευή, βελτιώνεται και η γνωσιακή του κατάσταση. Και το αντίστροφο: Όταν ένα σώμα είναι μαγκωμένο από μια νόσο, τότε και ο εγκέφαλος αρχίζει σιγά σιγά να μη λειτουργεί καλά».

Μια υγιής καρδιά αποτελεί σημαντική στήριξη για το μυαλό. Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε πολύ καλή φυσική κατάσταση έχουν την τάση να υποφέρουν λιγότερο από τα αποτελέσματα της γήρανσης του εγκεφάλου. 0 λόγος είναι ότι μπορούν να τροφοδοτούν με περισσότερο αίμα τον εγκέφαλο τους, γεγονός το οποίο προστατεύει τη λευκή ύλη από τη φθορά. Ως αποτέλεσμα, οι γυμνασμένοι και σε καλή φυσική κατάσταση άνθρωποι συντηρούν τους εγκεφαλικούς δεσμούς των δικτύων τους, εξασφαλίζοντας την καλύτερη λειτουργία του μυαλού τους.

Οι αρχάριοι θα έπρεπε να αρχίσετε να γυμνάζεστε περισσότερο. Αργότερα, θα μπορούσατε ακόμη και να παρακολουθήσετε κάποια μαθήματα μαθηματικών, στατιστικής ανάλυσης ή πνευματικές ασκήσεις συσχετισμών, που θα σας βοηθήσουν να αναδιοργανώσετε το μυαλό σας. Πότε ήταν η τελευταία φορά που αποπειραθήκατε να μάθετε μια ξένη γλώσσα; Εκείνα τα ισπανικά που είχατε αφήσει στην άκρη ίσως μπορούν να αποτελέσουν για σας μια νέα αρχή…

Σήμερα, ο περισσότερος κόσμος πιστεύει ότι οι νευρώνες του μυαλού του είναι εκείνοι που η μοίρα και η φύση επέλεξαν γι’ αυτόν. Πρόκειται βέβαια για μια ανακουφιστική άποψη που παραιτείται από κάθε ευθύνη. Στην πορεία, όμως, ανακαλύπτει κανείς ότι υπάρχουν τρόποι για να κρατήσει το μυαλό του σε φόρμα.

«Όσο πιο πολύ ασκείται κανείς — χωρίς να φτάνει στην υπερβολή, διανοητικά και σωματικά-, όσο πιο πολύ προσπαθεί να συντηρεί ενδιαφέροντα, να βλέπει τη ζωή με θετικό τρόπο, να μην είναι μεμψίμοιρος ή να μεγαλοποιεί κάθε αναποδιά, τόσο περισσότερο έχει θετικό πνεύμα», προσθέτει ο Δαμιανός Σακκάς.

«Αυτά αποτελούν την καλύτερη στάση ζωής, ώστε να παρατείνει την εγκεφαλική του νεότητα» – γνώμη με την οποία συμφωνεί και ο Ανδρέας Ιωαννίδης: «Η νοητική άσκηση ενεργοποιεί τα νευρωνικά δίκτυα, διατηρώντας τα σε καλή κατάσταση — χωρίς άσκηση θα χαλαρώσουν, θα αδυνατίσουν και τελικά θα εξαφανιστούν. Ωστόσο αυτό που κάνει τη διαφορά είναι συνολικά η ζωή του ανθρώπου. Αν όλα όσα κάνει συνδέονται μεταξύ τους και έχουν κάποιο νόημα».

Τεστάροντας το μυαλό

Πόσο δυσκολεύεστε να λύσετε μια μαθηματική εξίσωση για να βοηθήσετε το παιδί σας στην Άλγεβρα; Μπορείτε να θυμηθείτε ατόφιους μερικούς στίχους από ένα ποίημα του Ελύτη; Τα τελευταία χρόνια, η επιστήμη έχει καταδείξει πως οι περιπλανώμενες σκέψεις, αυτές που έχει επικρατήσει να τις αποκαλούμε «σκόρπιες», μαρτυρούν πολλά για τον τρόπο που γερνά ένας εγκέφαλος. Σύμφωνα με τους ερευνητές, στη διάρκεια του ύπνου, ορισμένα μέρη του εγκεφάλου μας εργάζονται και μάλιστα ακατάπαυστα. Το αξιοθαύμαστο αυτό δίκτυο μας δίνει μια ιδέα για το ποιοι είμαστε, για το παρελθόν και το μέλλον μας.Όσο γερνάμε, όμως, το δίκτυο αυτό περιορίζεται. Αν σκανάραμε το μυαλό ενός ενήλικα 25 ετών και του ίδιου ανθρώπου ύστερα από είκοσι χρόνια, σε ηλικία 45 ετών, θα διαπιστώναμε προφανείς διαφορές.

«Μπορεί ο εγκέφαλος ενός σαραντάρη να παρουσιάζει κάποιο βαθμό συρρίκνωσης», απαντά ο Δαμιανός Σακκάς. «Το ότι όμως δεν έχει τον αρχικό όγκο με εκείνον που είχε νεότερος, δεν σημαίνει τίποτα και θα σας εξηγήσω γιατί:Όταν διενεργούμε λειτουργικό fMRI scan, δίνουμε "καθήκοντα" (tasks), στον εξεταζόμενο. Έτσι, αν και δομικά ο εγκέφαλος ενός σαραντάρη είναι κάπως πιο συρρικνωμένος από αυτόν ενός νεότερου άνδρα, στο "καθήκον", το στόχο δηλαδή τον οποίο θα κληθεί να φέρει εις πέρας, μπορεί να απαντήσει με πολύ πιο πλούσιο τρόπο, διότι έχει εμπειρία, ενεργοποιεί πιο πολλά δίκτυα κ.λπ. H ίδια ερώτηση, σε έναν άνδρα 25 ετών, μπορεί να μην ενεργοποιεί τέτοιο πλήθος απαντήσεων και περιοχών του εγκεφάλου. Σκεφτείτε έναν 60χρονο και έναν 25άχρονο δικηγόρο. Για ποιον από τους δύο μπορεί μια ερώτηση να σημαίνει περισσότερα πράγματα, με βάση την εμπειρία του;».

H συρρίκνωση, λοιπόν, είναι ορατή και αυτό συνιστά μια απολύτως φυσιολογική εξέλιξη. Το ανθρώπινο μυαλό συρρικνώνεται κατά 0,2% ετησίως, ξεκινώντας από την ηλικία των είκοσι ετών. Τι γίνεται όμως με τη μνήμη; . Υπάρχει ένα συγκεκριμένο δίκτυο νευρώνων που ενεργοποιείται όταν επιτυγχάνουμε να θυμηθούμε κάτι. Το δίκτυο αυτό απαρτίζεται από μεμονωμένα σύνολα, διασκορπισμένα από το πίσω μέρος του κεφαλιού μέχρι εμπρός. Μπορούν να εργάζονται σε συνδυασμούς, συγκεντρώνοντας αναμνήσεις, καθώς συνδέονται από νήματα γνωστά ως «λευκή ύλη», η οποία συνδέει δύο περιοχές του εγκεφάλου ακριβώς όπως τα κομπιούτερ συνδέονται με οπτικές ίνες και καλώδια μετάδοσης δεδομένων.

Οι έρευνες στο εργαστήριο του Ράντι Μπάκνερ PhD, νευροετηστήμονα στο Χάρβαρντ, έδειξαν μάλιστα ότι οι νευρώνες της μνήμης φωτίζονται όχι μόνο όταν ανακαλούμε κάτι από τη δεξαμενή των αναμνήσεων, αλλά περισσότερο όταν τη χρησιμοποιούμε για να φτιάξουμε «μοντέλα», σχεδιάζοντας κάτι για το μέλλον. Είμαστε κάτι σαν κινούμενες μηχανές πρόληψης.

Το ίδιο network μνημονικού εμφανίζεται φωτεινό και σε πειράματα όπου ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να προσπαθήσουν να μη σκεφτούν τίποτα απολύτως. Σύμφωνα με τους μελετητές, είναι το δίκτυο που χρησιμοποιούμε για να σκεφτόμαστε τον ίδιο μας τον εαυτό, ένα δίκτυο που οι επιστήμονες το ονόμασαν default network –προεπιλεγμένο / προκαθορισμένο δίκτυο δηλαδή, το οποίο, ακριβώς όπως σε έναν υπολογιστή, παραμένει ενεργό ακόμη κι όταν δεν κάνουμε ή δεν σκεφτόμαστε τίποτα.

H αδιάκοπη αυτή λειτουργία του λανθάνοντος δικτύου του εγκεφάλου κοστίζει στον ανθρώπινο οργανισμό τόσο υπερβολικά σε μεταβολισμό, ώστε δεν μπορεί παρά να σημαίνει ότι το δίκτυο αυτό επιτελεί κάτι ιδιαζόντως σημαντικό!

Συμφωνά με τον Μπάκνερ, η συγκεκριμένη εγκεφαλική λειτουργία είναι «ένας από τους παράγοντες που επέτρεψαν στο είδος μας να αναπτυχθεί τόσο».Έχουμε μια ανεξάντλητη και διαρκή δυνατότητα να εξετάζουμε εναλλακτικές σε οτιδήποτε συμβαίνει γύρω μας, σε ακαριαίο χρόνο. Είναι σαν να είμαστε συσκευές διαρκώς στο ON — το πρόβλημα είναι ότι δεν διαθέτουμε πλήκτρο OFF.

H ανασυγκρότηση της μνήμης

H μνήμη είναι από τα πρώτα εγκεφαλικά δεδομένα, η ανθρώπινη data που χάνουμε μεγαλώνοντας. Σύμφωνα με το Scientific American, τουλάχιστον 30 εκατομμύρια άνθρωποι στον πολιτισμένο δυτικό κόσμο νοσούν σήμερα από τη μάστιγα του Αλτσχάιμερ, με 160.000 από αυτούς να υπολογίζονται οι πάσχοντες στην Ελλάδα. Αριθμός που αναμένεται να τετραπλασιαστεί μέχρι το 2050, οπότε υπολογίζεται ότι ένας στους 85 ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη θα ζει με τη νόσο.

Μπορεί, εξετάζοντας έναν εγκέφαλο, αυτός να δείχνει σε καλή κατάσταση, αλλά οι περιοχές να μη συνεργάζονται απαραίτητα μεταξύ τους – είναι αξιοθαύμαστο, αλλά το μυαλό έχει την ικανότητα να επανασυνδέει αυτά τα δίκτυα, αποκαθιστώντας τις λειτουργίες του. Κατά συνέπεια, δεν είναι ανέφικτο το να μπορεί να «εκπαιδευτεί» ώστε να λειτουργεί με περισσότερη αποτελεσματικότητα, παρά τη φυσιολογική συρρίκνωση και τον περιορισμό. Σημαντικές πρόσφατες ενδείξεις θέλουν ένα κοφτερό μυαλό να έχει να κάνει περισσότερο με το πώς συνδέονται μεταξύ τους οι περιοχές του εγκεφάλου σε κυκλώματα, παρά με το πόσο άρτια μπορεί να δουλεύει κάθε επιμέρους περιοχή.

«Κάτι τόσο πολύπλοκο όσο ο εγκέφαλος επιτελεί κάποιες συγκεκριμένες λειτουργίες», λέει ο Ανδρέας Ιωαννίδης. «Κάθε τομέας του έχει συγκεκριμένα καθήκοντα. Όταν όμως ο οργανισμός αρχίζει να εξασθενεί, αναγκαστικά επιστρατεύονται περισσότερες περιοχές».

Μια ζωή, κατά τη διάρκεια της οποίας κάποιος μαθαίνει ή εξασκεί το μυαλό του θέτοντας διαρκώς καινούργιες προκλήσεις ώστε να αναπτύσσει τις ικανότητες του, να κατανοεί νέες ιδέες ή τεχνολογίες κ.ο.κ., ενισχύει την ευπροσαρμοστικότητα του εγκεφάλου του, κρατώντας τον ζωντανό και πάντοτε σε εγρήγορση.

Άρα μην έχετε αυταπάτες. Ένας άνδρας 40 ετών, με το να παρακολουθεί μαθήματα στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο, λόγου χάριν, ή να απομνημονεύει απίστευτο αριθμό πληροφοριών για να συμπληρώνει δελτία ΠΡΟ-ΠΟ(!), καταπολεμά τη γήρανση του μυαλού του πολύ πιο αποτελεσματικά από κάποιον που αιχμαλωτίζεται στη ρουτίνα ή παρακολουθεί ακατάπαυστα τηλεόραση.

Είναι λάθος να ξοδεύει κανείς το χρόνο, ή τα χρόνια του, ως μεσήλικας, αναπαράγοντας κάποιες ήδη αποκτηθείσες κλίσεις, επιδεξιότητες ή ικανότητες. Με αυτό τον τρόπο δεν επιδεικνύει πια την ίδια προσοχή που επιδείκνυε, για παράδειγμα, ως μαθητής ή ως φοιτητής, όταν δηλαδή βρισκόταν σε διαρκή διαδικασία μάθησης. Άρα το κλειδί είναι να απασχολείς, να δεσμεύεις το μυαλό σου σε δραστηριότητες εκμάθησης που απαιτούν απερίσπαστη προσοχή και προσήλωση στη λεπτομέρεια.

Τα επόμενα χρόνια επιφυλάσσουν ραγδαίες αλλαγές σε αυτά που έως σήμερα θεωρούμε δεδομένα για την εγκεφαλική δραστηριότητα. Τόσο στον τομέα της διάγνωσης, όσο και στον τρόπο θεραπείας και αντιμετώπισης των συνεπειών της εγκεφαλικής γήρανσης. Τα scans fMRI, τα οποία χαρτογραφούν τα νευρωνικά δίκτυα και τα PET scans που μπορούν να καταδείξουν τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονται στον εγκέφαλο οι αμυλοειδείς πλάκες που σχετίζονται με την εμφάνιση του Αλτσχάιμερ, θα γίνουν ακόμη πιο διαδεδομένα στο μέλλον — και όχι μόνο για ασθενείς με προβλήματα μνήμης.

Ηθικά διλλήματα

Υπάρχουν έρευνες για φάρμακα για την θεραπεία της γήρανσης και τα οποία κάποτε θα πάρουν άδεια κυκλοφορίας από τον Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων (FDA). Εδώ όμως εγείρεται και ένα ζήτημα ηθικής — για την ακρίβεια, «νευροηθικής»: Πολλοί ανάμεσα μας, και ειδικά όσοι ασκούν πνευματική εργασία, αγωνιούν από τώρα για το αν θα εξακολουθούν να είναι αξιόμαχοι στο πέρασμα του χρόνου, θα μπορεί ο εργοδότης σου να σε απολύσει όταν φτάνεις τα 50, προτιμώντας έναν νεότερο από σένα; Ή μήπως θα φτιαχτούν brain drugs που θα μπορούν να σε κρατήσουν στην πρώτη γραμμή του ανταγωνισμού και της παραγωγικότητας; θα μπορέσουμε ο μέλλον να βελτιώσουμε τη μνήμη του φυσιολογικού ατόμου, όπως βελτιώνουμε επιδόσεις των αθλητών με στεροειδή; Θα κατορθώσουμε να… αναβάλλουμε για αρκετό χρονικό διάστημα το φυσιολογικά ερχόμενο γήρας; «Πιθανώς», απαντά ο Ανδρέας Παπανικολάου, «το ελιξίριο όμως δεν έχει βρεθεί ακόμα, παρόλο που κυκλοφορούν διάφορες φήμες για την εμφάνιση του».

«Υπάρχουν τεράστια ηθικά διλήμματα μπροστά μας αυτήν τη στιγμή», συμπληρώνει ο Ανδρέας Ιωαννίδης. «Η συνείδηση είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, αποτελώντας τεράστιο ηθικό, αλλά και νομικό ζήτημα. Υπάρχει αυτό που λέμε ελεύθερη βούληση ή η δράση και η συμπεριφορά ενός ατόμου εξαρτώνται από εγκεφαλικές συνθήκες;».

«Θεωρώ αναπόφευκτο ότι η πρόοδος των επιστημών θα μας κάνει να αναθεωρήσουμε όσα ξέραμε ως σήμερα για τα ανθρώπινα κίνητρα, καθώς και πολλές παραδοχές μας για τα πάντα, από την ψυχολογία των μαζών μέχρι τη διαφήμιση και το Δίκαιο», προσθέτει ο Δαμιανός Σακκάς. «Η έννοια της ελεύθερης βούλησης, που θα πρέπει να επιβεβαιώνεται κατά την τέλεση ενός εγκλήματος -και συχνά γίνεται αντικείμενο εκτιμήσεων—, θα μπορεί ενδεχομένως να ελεγχθεί ιατρικά στον εγκέφαλο. Όλα αυτά εντάσσονται στο ευρύτερο πεδίο της Νευροφιλοσοφίας».

Πιθανότατα στο εγγύς μέλλον να εμφανιστούν φάρμακα που να βελτιώνουν τις φυσιολογικές μας νοητικές επιδόσεις. Είτε πρόκειται για φαρμακευτικό ντόπινγκ είτε όχι, θα πρέπει να παραδεχτούμε πως οτιδήποτε προσθέτουμε στο σώμα μας αλλοιώνει τη χημική του σύσταση. Έτσι, για κάποιους, δεν έχει διαφορά αν για να διεγείρουν το μυαλό τους θα πάρουν φαρμακευτικά σκευάσματα ή θα πιουν μια κούπα δυνατού καφέ. Μέχρι όμως να γίνει αυτό, εμείς ας ακολουθήσουμε τον παλιό, καλό τρόπο. H άσκηση δεν έβλαψε ποτέ κανέναν. Λίγο τζόκινγκ κάθε πρωί βοηθά να αδειάσεις το κεφάλι σου και να δυναμώσεις το μυαλό σου.

ΔΕΚΑ ΕΙΔΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΠΟΥ ΩΦΕΛΟΥΝ ΣΟΒΑΡΑ ΤΟΥΣ ΝΕΥΡΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

1. Σολωμός: Τα 100 gr σολωμού έχουν περίπου 2.000 mg DHA και EPA, δύο λιπαρά οξέα
που λειτουργούν ως λάδι μηχανής για το μηχανισμό του εγκεφάλου. Δύο τόσο μικρές
μερίδες την εβδομάδα είναι υπεραρκετές σύμφωνα με τους διαιτολόγους.

2. Τσάι: Η αντιοξειδωτική πολυφαινόλη κατεχίνη, που βρίσκεται στο τσάι (πράσινο ή μαύρο), βοηθά την κυκλοφορία του αίματος, η οποία με τη σειρά της διατηρεί ακμαία την εγκεφαλική ισχύ, βελτιώνοντας την καλή διάθεση, τη μνήμη και την ικανότητα εστίασης. Πίνετε ένα ποτήρι τσάι (όχι συσκευασμένο, διότι δεν έχει την ίδια επίδραση), ζεστό ή κρύο, κάθε μέρα.

3. Βατόμουρα: Το αντισκωριακό της εγκεφαλικής μηχανής. Τα μούρα (και κυρίως τα blueberries) είναι γεμάτα αντιοξειδωτικά που ουδετεροποιούν τις δυσλειτουργίες των εγκεφαλικών συνάψεων. Μια κούπα ημερησίως είναι ό,τι πρέπει: είτε την εποχή της συγκομιδής τους το καλοκαίρι είτε από την κατάψυξη.

4. Κόκκοι δημητριακών: Το μυαλό είναι ένας κλίβανος που χρειάζεται σταθερή ποσότητα καυσίμου καθημερινά, προκειμένου να λειτουργεί εύρυθμα. Οι πλούσιοι σε ίνες κόκκοι δημητριακών (βρώμη, μη αποφλοιωμένο ρύζι, πολύσπορο ψωμί) αποτελούν μια σταθερή πηγή ενέργειας για το μυαλό, ενώ περιέχουν και βιταμίνες B, που ενισχύουν το νευρικό σύστημα.

5. Φασόλια: τα φασόλια, ειδικά τα κόκκινα, που περιέχουν περισσότερα Ω-3, όντας σύνθετοι υδρογονάνθρακες γεμάτοι πρωτεΐνες, σταθεροποιούν τα επίπεδα γλυκόζης και παρέχουν σταθερή ροή ενέργειας στον εγκέφαλο.

6. Γαλακτοκομικά: To γάλα και το φρέσκο γιαούρτι είναι γεμάτα πρωτεΐνες και βιταμίνες B, διαθέτοντας την ίδια στιγμή χαμηλούς γλυκαιμικούς δείκτες, πράγμα που σημαίνει ότι παρέχουν μια σταθερή ροή ενέργειας για το μυαλό. Βάλτε τα στη ζωή σας τρεις φορές τη μέρα, στις εκδοχές τους με χαμηλά (ή καθόλου) λιπαρά.

7. Αμύγδαλα: Με μόλις 40 με 50 gr την ημέρα εξασφαλίζουν ικανοποιητικά επίπεδα βιταμίνης E, η έλλειψη της οποίας σχετίζεται με αδυναμίες στη μνήμη και γνωστική έκπτωση.

8. Μαύρη Σοκολάτα: Μεταξύ των φλαβονοειδών ουσιών που περιέχει, στο κακάο υπάρχουν στοιχεία που βελτιώνουν την κυκλοφορία του αίματος, δρώντας ευεργετικά στην εγκεφαλική λειτουργία. Συγχρόνως, η καφεΐνη, που επίσης περιέχεται στη μαύρη σοκολάτα, ενισχύει την ικανότητα συγκέντρωσης. 30 gr τη μέρα είναι αρκετά για
να επωφεληθεί κανείς από τα ευεργετήματα της σοκολάτας, αποφεύγοντας τα αρνητικά.

9. Αβοκάντο: Περιέχοντας άφθονα μονοακόρεστα λιπαρά, ενισχύει τη ροή του αίματος στο μυαλό, επενεργώντας θετικά στη γνωστική λειτουργία. Μισό φλιτζανάκι, δύο φορές την εβδομάδα, είναι ό,τι πρέπει.

10. Κουρκουμάς: σειρά ερευνών τα τελευταία χρόνια έχει δείξει ότι το μπαχαρικό turmeric (στα καθ’ ημάς, κουρκουμάς ή κιτρινόριζα) έχει ευεργετική επίδραση στον εγκέφαλο. Χρησιμοποιήστε το σε ψητά κρέατα αντί για αλάτι, δοκιμάστε το σε λαχανικά, ρύζι ή dressing σαλάτας.

Επίσης, πολλά ψάρια και θαλασσινά (σολομός, κολιός, τόνος, σαρδέλα, γαρίδες κλπ) έχουν Ω-3 λιπαρά. Καλά είναι και τα συμπληρώματα με βιταμίνες Β6, Β12  και νιασίνη. Τέλος, είναι χρήσιμα τα συμπληρώματα με μαγνήσιο ή τροφές με μαγνήσιο (πράσινα λαχανικά, κακάο, μπανάνες, όσπρια κλπ).

sciencearchives.wordpress.com
#parallelquantum