Θυρόφυλλο ταοϊστικού ναού στη Μαλαισία, φωτό: Αγγελική Μπαρδάκη ©
Προχωρώντας τα πόδια σας,Εδώ και τώρα,Δεν υπάρχει ούτε κοντινό ούτε μακρινό.Η παραμικρή αμφιβολία διαχωρίζειΜε μια απόσταση τόσο μεγάληόπως ένα βουνό απομακρυσμένο από τον ποταμό.
Η φιλοσοφία του Ζεν είναι μια πρόταση έμπρακτης μακαριότητας, εσωτερικής και εξωτερικής αταραξίας μέσα από την «απορρόφηση», την πρακτική του za zen διαλογισμού, την άμεση αντίληψη και κατανόηση χωρίς διαμεσολαβητές. Ο διαλογισμός του δεν έχει να κάνει ούτε με την χρησιμοθηρική επίτευξη κάποιων στόχων, ούτε καν έχει σαν στόχο της την γνώση των θεϊκών μυστικών, την σύνδεση με το Θείο, την φώτιση. Έχει να κάνει όμως με την εγρήγορση μέσα στην ακινησία, την συνοχή με τον αυθεντικό εαυτό, την σωματική, διανοητική, συναισθηματική ηρεμία χωρίς σκοπό και χωρίς εμμονή. «Δύσκολο δεν είναι να καθίσεις στη στάση του λωτού» γράφει ένας από τους σπουδαίους σύγχρονους δασκάλους του, ο Shunryu Suzuki, «το δύσκολο είναι να κρατάς το πνεύμα σου καθαρό και την πρακτική σου καθαρή στην πιο ουσιώδη της αίσθηση». Το άδειασμα, η ακινησία, η κατανόηση, είναι θεμελιακές του έννοιες. Παρόλα αυτά η φύση του δεν είναι παθητική, δεν έχει να κάνει με τη στωικότητα, την παραίτηση ή την εκμηδένιση. Αντίθετα, στην ακινησία του υπονοείται η ύψιστη εγρήγορση, στην αταραξία του ένα πνεύμα που κινείται γοργά σαν τον άνεμο στην σωστή κατεύθυνση, κι ένα σώμα που μπορεί να περάσει με ευκολία, σχεδόν αντανακλαστικά, στην άμεση δράση. Γι’αυτό και η ορμητική όψη του Ζεν είναι οι πολεμικές τέχνες, το ζίου-ζίτσου, το kyudo- η τοξοβολία, ο κόσμος των σαμουράι.
Το Ζεν δεν ορίζεται γιατί δεν είναι κάτι πέρα από τη θεωρία, τη φιλοσοφία ή ένα σύνολο δογμάτων. Οι δάσκαλοί του συμφωνούν πως από τη στιγμή που νομίζεις ότι το έχεις κατακτήσει ή περιορίσει σε έννοιες, σου έχει ήδη διαφύγει. Το Ζεν λέει πως «ο ορισμός είναι ένας δολοφόνος». Γι’αυτό και τα «γραπτά» του Ζεν είναι κυρίως τα κοάν (Kōan), φράσεις, μικρές ιστορίες, ερωτήσεις, διάλογοι, πάντα ανοιχτά, πολυσήμαντα, που σκοπό έχουν να ξυπνήσουν το πνεύμα, να το ρίξουν σε αμφιβολία, να του εγείρουν συνειρμούς, διαίσθηση και βαθιά αντίληψη χωρίς να δίνουν κανέναν περιορισμό και καμία σαφή κατεύθυνση, σαν το γνωστό «Ποιος είναι ο ήχος του ενός χεριού που χειροκροτεί;». Από μια άποψη τα κοάν είναι σαν σύμβολα. Περιέχουν κλειδιά κατανόησης, αρχετυπική γνώση και έχουν την ικανότητα να την αφυπνίσουν στον άνθρωπο απλά με την παρουσία τους.
Ο Taisen Deshimaru
Ένας από τους σημαντικούς ιδρυτές του Ζεν στην ευρωπαϊκή Δύση, ο Taisen Deshimaru, μεταλαμπάδευσε πρώτα στο ευρωπαϊκό και κατόπιν στο αμερικανικό κοινό, μέσα από βιβλία, διαλέξεις, οργανώσεις κάποιες από τις κεντρικές αρχές του Ζεν. Τις μεταφέρουμε με τη γνώση πως η ουσία δεν μεταδίδεται, αλλά πως ορισμένες όψεις της μπορούν να γίνουν κατανοητές και να παρακινήσουν.Το Ζεν και η σπουδαιότητα της προσωπικής εμπειρίας – η δυναμική της πράξης που βαρύνει περισσότερο από τη γνώση:
- Η ουσία του Ζεν συνίσταται στο γεγονός ότι δεν πρέπει να έχουμε αντίσταση στο να μαχηθούμε.
- Ο άμεσος, αντανακλαστικός χαρακτήρας της πράξης σας θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην ήττα του αντιπάλου σας από τον ίδιο του τον εαυτό. Ένα πνεύμα που δεν διστάζει, δεν διερωτάται και δεν παρεμβαίνει είναι πολύτιμο.
- Επιμείνετε να διεισδύσετε στο νόημα με όλη την αντοχή της δύναμής σας. Μην λιποψυχήσετε ποτέ στην απόφασή σας να φτάσετε μέχρι τη λύση του αινίγματος.
- Να αντιλαμβάνεστε την ζωή μόνοι σας.
- Να πηγαίνεις ευθεία μπροστά χωρίς ποτέ να κοιτάς πίσω.
- Μην ψάχνετε το νόημα στη λογοτεχνία που σας έχουν διδάξει. Αντιμετωπίστε το ευθέως, χωρίς να καταφεύγετε σε εξωτερική βοήθεια, όποια και αν είναι αυτή.
- Ένας άλλος δεν είναι εγώ και εγώ δεν είμαι κάποιος άλλος.
- Ο εγωισμός εξαφανίζεται τη στιγμή που η επαφή ανάμεσα στον εαυτό και τη ζωή είναι τόσο απόλυτη που προχωρούν και οι δυο με τον ίδιο ρυθμό.
- Τι είναι ο φόβος; Φοβόμαστε από έλλειψη του ki (της ζωτικής ενέργειας). Δεν υπάρχει κανένας λόγος να έχουμε φόβο για ο,τιδήποτε. Αυτοί που φοβούνται είναι πολύ εγωιστές, δεν σκέφτονται παρά μόνο τον εαυτό τους. Πρέπει να εγκαταλείψεις τον εαυτό σου και τότε ο φόβος εξαφανίζεται. Όταν πάτε πάντα κόντρα, ο φόβος παραμένει.
- Πρέπει να γίνεται κανείς «η κατάσταση» και να μην διαφοροποιείται από αυτήν. Ένα εγωιστικό ον δεν μπορεί ποτέ να είναι γενναίο, ποτέ.
- Ο ικανός περιπατητής δεν αφήνει ίχνη. Ο εκπαιδευμένος ομιλητής δεν κάνει αδεξιότητες.
- Ο εκπαιδευμένος περιπατητής δεν χρησιμοποιεί παρά μόνο την ενέργεια που του είναι απαραίτητη για να προχωρά. Δεν αφήνει ίχνη καθώς, περπατώντας με βήμα ελαφρό, δεν σηκώνει σκόνη. Ένας ταοϊστής έλεγε πως αν ένας περιπατητής σηκώνει σκόνη, αυτό είναι η απόδειξη πως χρησιμοποιεί ένα περίσσευμα ενέργειας που δεν απορροφάται από την πράξη του βαδίσματος. Αν και τούτη η σύγκριση είναι κάπως τραβηγμένη, η βασική ιδέα πίσω της έχει να κάνει με το μυστικό της συγκέντρωσης για την επίτευξη κάθε δραστηριότητας. Πρέπει να χρησιμοποιούμε την απαιτούμενη ποσότητα ενέργειας για να επιτύχουμε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, αλλά, ο γενικός κανόνας που ισχύει είναι πως ο άνθρωπος κάνει τη ζωή του πιο δύσκολη ξοδεύοντας ένα σημαντικό ποσοστό ενέργειας στις δραστηριότητες που αναλαμβάνει, εξαιτίας της έλλειψης συγκέντρωσής του.
- Το πνεύμα των ατιθάσευτων ανθρώπων καίει την ενέργειά του μέσα στις έγνοιες, στη σύγχυση και τις αμέτρητες σκόρπιες σκέψεις, αντί να επικεντρώνει πάνω σε ένα και μοναδικό θέμα.
- Το εδώ και το τώρα είναι η έννοια-κλειδί. Το σημαντικό είναι το παρόν. Η πρακτική, το ζα-ζεν, είναι χωρίς αντικείμενο, είναι μοναχά συγκέντρωση πάνω στη θέση του σώματος, την αναπνοή και την στάση του πνεύματος.
- Εάν δεν είστε ευτυχισμένοι εδώ και τώρα, δεν θα είστε ποτέ.
- Ο χρόνος δεν είναι μια γραμμή αλλά ένα σύνολο από σημεία-στο-τώρα.
Άρης Χανδρής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου